ปฐมเทศนา
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ที่สุดโต่ง ๒ อย่างนี้ ภิกษุไม่ควรเสพ หรือเข้าไปเกี่ยวข้อง คือ
ด้านหนึ่งคือ กามสุขัลลิกานุโยค กามทั้งหลายหรือ ความพอใจ หรือความโลภ
อีกด้านหนึ่งคือ การทรมานตน อัตตกิลมถานุโยค หรือ ความไม่พอใจ หรือความโกรธ
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ทางสายกลาง ไม่เข้าไปเกี่ยวข้องที่สุด ๒ อย่างนั้น ตถาคตได้ตรัสรู้แล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำดวงตาให้เกิด ทำให้ญานเกิด ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน
พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร พระพุทธเจ้าตรัสรู้ความจริงของโลกและชีวิต คือ กฎธรรมชาติ ๒ กฎ
กฎแรกคือ กฎไตรลักษณ์
กฎที่สองคือ กฎของเหตุปัจจัย หรืออิทัปปัจจยตาปฏิจจสมุปบาท
สรุปว่า ไม่เที่ยงเกิดดับ
ทำให้พระองค์มีสัมมทิฏฐิ เกิดขึ้นที่ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ มรรคมีองค์แปดเกิดขึ้น เป็นหลักสายกลาง แล้วโพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการเกิดขึ้น
ดับสังโยชน์ ๑๐ ที่ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
พระองค์จึงมีปัญญาเห็นตามจริงในอริยสัจ ๔ มีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ หมดจดดีแล้ว พระองค์ได้ยืนยันว่า พระองค์ได้ตรัสรู้ สัมมาสัมโพธิญาณ